Podstawy fotografii
Nigdy dość wiedzy o fotografii. Nikt nie rodzi się z aparatem w dłoni i ze znajomością wszystkich terminów fotograficznych. Wiele poradników operuje specjalistycznym słownictwem, przez co osoby początkujące na tym polu mogą mieć trudności z przyswojeniem wartościowych treści.
Uznałem, że warto zebrać w jednym miejscu kluczowe pojęcia fotograficzne i objaśnić je możliwie prostymi słowami. Ten zestaw ma być uzupełnianym zbiorem. Zatem: jeśli masz pytanie, które nie zostało tu objaśnione to koniecznie zostaw komentarz a uzupełnię poniższy zbiór.
1. ISO
Na forach dyskusyjnych dla początkujących fotografów bardzo często pojawia się zapytanie: ISO – co to takiego? Jak je dobrać? Z reguły takie pytania wywołują obruszenie starszyzny fotograficznej. A przecież nie każdy musi rozumieć czym jest ISO.
Czułość ISO jest jednym z podstawowych parametrów fotograficznych, a jego dobieranie wcale nie jest aż tak skomplikowane, jak mogłoby się wydawać na początku.
Osobiście lubię porównywać je do liczby robaczków świętojańskich, które rysują zdjęcie. Jeśli jest już ciemniej a mamy wysokie ISO (np. ISO 3200 i wyższe) to tych robaczków jest dużo i nie trzeba długich czasów naświetlania.
Jeśli w tej samej sytuacji mielibyśmy niższe ISO np. ISO 100 to mielibyśmy mało robaczków do rysowania zdjęcia i one potrzebowałyby więcej czasu żeby narysować nasze zdjęcie.
Podsumowując: im lepsze warunki oświetleniowe, tym niższy poziom ISO będzie niezbędny do prawidłowego naświetlenia zdjęcia.
Wysokie ISO przy słabych warunkach oświetleniowych umożliwi zrobienie zdjęcia bez lampy błyskowej (nie zawsze jest wskazana), ale często oznacza to wyższy poziom szumów. W praktyce warto próbować różnych ustawień i pamiętać o tym, że zdjęcia z widocznym ziarnem (szczególnie czarno-białe mogą zyskać na klimacie).
2. PRZYSŁONA
Zgłębiając podstawy fotografii, warto dowiedzieć się też, jak działa przysłona. Jest to element odpowiedzialny za to, ile światła zostanie dostarczone do matrycy podczas wykonywania zdjęcia. Parametr, który wpływa również na głębię ostrości na zdjęciu, a więc na to, jaki efekt uzyskamy.
By skupić się na pierwszym planie i uzyskać rozmyte tło (bokeh), można zastosować małą głębię ostrości (przy otwartej przysłonie f/1.2 f/1.4 f/1.8 ), a gdy zdjęcie ma być bardziej szczegółowe na poszczególnych planach konieczna będzie wyższa głębia ostrości (uzyskamy ją wówczas, kiedy przymykamy przysłonę np. f/8 czy f/16).
Przysłonę można porównać do… zasłon okiennych. Im bardziej je rozsuniemy na boki (czyli zastosujemy niewielką przysłonę), tym więcej światła wpadnie do pomieszczenia. Czasami jednak tego światła jest zbyt wiele i wówczas można okno przysłonić (stosować wyższą przysłonę, by wydobyć więcej detali tła wpływając na głębię ostrości).
3. FILTR UV
To jeden z najpopularniejszych filtrów fotograficznych, aczkolwiek nie zawsze jest stosowany zgodnie ze specyfiką działania. Filtr UV ogranicza promieniowanie ultrafioletowe, które jest szczególnie mocne na otwartej przestrzeni i w górach. Filtry UV są jednak chętnie wybierane i stosowane jako bariera chroniąca obiektyw przed uszkodzeniami mechanicznymi.
4. BLENDA
To praktyczne i w sumie niedrogie narzędzie, które umożliwia dość swobodne operowanie naturalnym światłem, co pozwala uzyskać zróżnicowane efekty na zdjęciach. Blenda może mieć różne kolory, co wpływa na ostateczny odcień światła.
Działanie blendy można porównać do lusterka, którym puszcza się zajączki, odbijając światło słoneczne. W przypadku blendy fotograficznej nie chodzi jednak o żartobliwe oślepienie kogoś, ale o to, by odbić światło i doświetlić nim tę część kadru, która pozostaje niedostatecznie oświetlona (na przykład twarz pozującej osoby, na której widać cienie, gdy słońce znajduje się stosunkowo wysoko). Pamiętaj, że fotografując w plenerze możesz korzystać z naturalnych blend. Kiedy zaczniesz przyglądać się światłu – wówczas dostrzeżesz ich całą masę.
5. CZAS NAŚWIETLANIA
Przeglądając jakikolwiek poradnik typu: fotografia – podstawowe pojęcia, z pewnością spotkamy się z kwestią czasu naświetlania. Co to takiego?
Czas naświetlania równa się czasowi otwarcia migawki w aparacie. Jeśli jest długi, wiele światła trafi do matrycy, a jeśli jest krótki, światła będzie mniej. Długi czas naświetlania pozwala na uzyskanie jaśniejszego i dokładniejszego kadru, ale za to wymusza dłuższe utrzymywanie aparatu w bezruchu, co może być trudne, jeśli nie posiada on stabilizacji obrazu.
Krótki czas naświetlania warto stosować przy dobrych warunkach oświetleniowych i mamy do czynienia z dynamiczną akcją.
Gdy jest ciemniej, można wydłużyć czas naświetlania, ale wówczas warto użyć statywu. Jeśli fotografujemy ruch to warto zamrozić do przy użyciu lampy błyskowej.
6. ABERRACJA CHROMATYCZNA
To pojęcie brzmi szczególnie tajemniczo, gdy dopiero zgłębia się podstawy fotografii, a tymczasem jest to naturalne zjawisko, które może charakteryzować soczewkę lub cały układ optyczny, a nawet ludzkie oko.
Aberracja to inaczej odchylenie od normy. Aberracja chromatyczna powoduje rozszczepianie się światła na granicach kontrastowych elementów (na przykład ciemne obiekty na jasnym tle), co skutkuje powstawaniem kolorowych, a czasami niemal tęczowych obwódek wokół fotografowanych obiektów.
Chcąc uniknąć aberracji chromatycznej albo ją zminimalizować, można stosować dedykowane do tego soczewki fotograficzne albo usuwać ten efekt już na etapie obróbki zdjęć.
7. OGNISKOWA
Ogniskowa to kolejne pojęcie, którego znaczenie warto poznać zgłębiając techniczne podstawy fotografii.
Czym jest ogniskowa?
Ogniskowa to jedna z kluczowych cech obiektywu. Oznacza ona odległość od soczewki do punktu skupienia światła, a jeszcze prościej mówiąc – ogniskowa to kąt widzenia obiektywu. Im niższa ogniskowa, tym szerszy kąt widzenia, a im wyższa, tym węższy obraz.
Ogniskowa jest określana w milimetrach. Obiektyw może mieć stałą ogniskową (na przykład 35 mm) albo zmienną (na przykład obiekty zoom od 70 do 200 mm).
8. FOTOMONTAŻ
Obraz, który powstał w wyniku znacznej przeróbki, połączenia kilku lub nawet kilkunastu zdjęć, będący dopełniony efektami specjalnymi to właśnie fotomontaż. Technika ta jest bardzo często stosowana w fotografii reklamowej i artystycznej, ale też amatorsko lub w celach manipulacji.
Przykładem fotomontażu może być umieszczenie postaci z jednego zdjęcia w kadrze, w którym w rzeczywistości nigdy się nie pojawiła.
9. OBIEKTYW SZEROKOKĄTNY
Kolejne zagadnienie z zakresu podstaw fotografii, które warto wyjaśnić. Każdy obiektyw ma określony kąt widzenia, który wpływa na to, jaki kadr można będzie uzyskać. Za obiektywy szerokokątne uznawane są takie, których ogniskowa wynosi 35 mm lub mniej. Im krótsza ogniskowa, tym szerszy kąt widzenia.
Obiektyw szerokokątny pozwala na uchwycenie obrazu o szerszym kącie niż rejestruje ludzkie oko.
10. PROGRAM DO OBRÓBKI ZDJĘĆ
Program pozwalający na mniejszą lub większą ingerencję w parametry fotografii. Najczęściej pozwala na zmianę parametrów takich, jak: ekspozycja, jasność, balans bieli, kontrast, nasycenie i tym podobne. Bardziej zaawansowane edytory zdjęć pozwalają na pracę na plikach RAW i na ich kompleksową obróbkę. Doświadczeni fotografowie często korzystają z kilku programów do różnorodnych działań.
11. DANE EXIF – METADANE ZDJĘCIA
Zdecydowana większość aparatów cyfrowych posługuje się danymi EXIF – to komplet informacji o fotografii, które są zapisywane wraz z wykonaniem zdjęcia. Te metadane pozwalają na odczytanie kluczowych parametrów fotografii:
Model aparatu, którym wykonano zdjęcie.
Parametry i ustawienia, jakie zastosowano podczas wykonywania fotografii (ISO, przysłona, ogniskowa itd.).
Data wykonania zdjęcia.
Rozmiar pliku, rozdzielczość, profil kolorystyczny.
Jeśli aparat posiada bardziej zaawansowane funkcje lub moduły, w danych EXIF może się znaleźć także informacja o dokładnych współrzędnych wykonania zdjęcia (aparat musi posiadać wbudowany GPS lub dodatkowy moduł), autorstwie fotografii i tym podobne.
Dane EXIF można odczytać z poziomu aparatu po wykonaniu zdjęcia, a także w wielu programach do zgrywania i obróbki zdjęć. Warto pamiętać o odpowiednim opisaniu zdjęć by po latach móc znaleźć je w archiwum. Na szczęście nie wszystkie metadane zdjęcia muszą pochodzić od aparatu.
12. BALANS BIELI
To parametr mający wpływ na realistyczne odwzorowanie kolorów na zdjęciu. Jest on ściśle powiązany z temperaturą barwową światła, jakie występuje w miejscu, w którym wykonujemy zdjęcie. Opcja dostrojenia balansu bieli w aparacie pozwala korygować go tak, by móc uzyskać jak najbardziej naturalne zdjęcie o odpowiednich kolorach.
Gdy fotografujemy we wnętrzach oświetlanych klasyczną żarówką, bez korekty balansu bieli, możemy uzyskać zbyt żółte lub wręcz pomarańczowe zdjęcia. W cieniu lub w pochmurny dzień fotografie mogą być zbyt niebieskie. Właśnie po to, by wyeliminować ten efekt, stosuje się dostrojenie balansu bieli. W większości aparatów cyfrowych służą do tego wgrane, gotowe profile kolorystyczne (na przykład „pochmurny dzień”, „zachód słońca” itd.), z których warto korzystać. Alternatywą jest automatyczny balans bieli, który wyszukuje najjaśniejsze punkty w kadrze i kompensuje kolorystykę zdjęcia na ich podstawie – rozwiązanie to nie jest jednak doskonałe, dlatego warto korzystać z możliwości manualnego korygowania balansu.
13. ZDJĘCIA MAKRO
Jednym z bardzo charakterystycznych rodzajów zdjęć są właśnie zdjęcia makro. To fotografie skupiające się na detalach, elementach drobnych i niepozornych. Makro i fotografia zbliżeniowa często łączą się ze sobą. Teoretycznie zdjęcia makro to fotografii wykonywane w skali 1:1, ale w praktyce często stosowane są powiększenia, by wydobywać jeszcze więcej zapierających dech detali.
Przykładem zdjęcia makro jest fotografia muchy lub żuczka z bliska, by uchwycić wszystkie niuanse ich anatomii. Zdjęcia tego typu charakteryzują się małą głębią ostrości – wyraźny i szczegółowy pozostaje pierwszy plan.
14. FORMAT ZDJĘCIA: RAW
Niemal każdy, kto zgłębia techniczne podstawy fotografii, spotyka się z terminem RAW w odniesieniu do formatu zdjęć. Co to takiego?
Z angielskiego „RAW” oznacza „surowy” i faktycznie coś w tym jest. Format RAW można porównać do negatywu – w tym wypadku jest to cyfrowy negatyw, który zawiera ogrom informacji o zdjęciu i który umożliwia bardzo szeroką ingerencję w jego parametry na etapie obróbki.
RAW to format, który jest zapisem bezpośrednim tego, co uchwyciła matryca aparatu. Ponieważ nie jest to plik poddawany kompresji, zajmuje sporo miejsca, ale też oferuje szeroką rozpiętość tonalną oraz zawiera kluczowe metadane na temat fotografii. Format ten daje szerokie możliwości edycji, co może uratować fotografie wykonane przy złych ustawieniach lub kiepskich warunkach oświetleniowych. Niestety nie każdy program lub przeglądarka zdjęć poprawnie go wyświetla, dlatego warto stosować programy przystosowane do edycji RAW-ów.
15. ZŁOTA GODZINA W FOTOGRAFII
Złota godzina to tak naprawdę dwa momenty w ciągu dnia, które pozwalają na wykonanie bardzo charakterystycznych zdjęć – pełnych ciepłego światła. Złotej godziny doświadczamy zaraz po wschodzie oraz przed zachodem słońca, gdy emituje ono wyjątkowo ciepłe, złociste światło.
Wbrew pozorom, złota godzina wcale nie trwa przez całą godzinę – nie dajmy się zwieść pozorom. Czas trwania tego momentu zależy od naszego położenia geograficznego, a konkretniej od odległości od równika – im bliżej równika, tym krótszy czas trwania złotej godziny (zaledwie kilka minut w pobliżu równika), a im dalej, tym dłużej można cieszyć się złotym blaskiem. W Polsce można liczyć na złotą godzinę o czasie trwania około 35-40 minut.
Wiele osób uważa, że złota godzina to najlepszy moment na fotografię krajobrazową ze względu na odcień światła i położenie słońca.
16. BOKEH
To profesjonalne określenie oznaczające rozmycie na fotografii tych elementów, które znajdują się poza głębią ostrości. Efekt bokeh nadaje zdjęciom wrażenie subtelności, wygląda efektownie i niemal miękko. Może przybierać różne kształty i prezentować się różnie w zależności od tego, z jakiego obiektywu się korzysta. Chcąc uzyskać efekt bokeh najczęściej sięga się po jasne obiektywy.
17. FLARA
Flara w fotografii to określenie oznaczające efekt optyczny, jaki pojawia się na zdjęciu, gdy obiektyw jest skierowany na źródło światła. Efekt flary to mocny rozbłysk światła lub kilka kolorowych okręgów. Jeśli jest to efekt zamierzony, może wprowadzić dynamikę i ciekawy element wizualny. Częściej jednak flara powstaje przypadkowo i wówczas może zepsuć dobre ujęcie.
18. PERSPEKTYWA PTASIA
Jeden z rodzajów perspektywy, jakie są stosowane w fotografii. Perspektywa ptasia to widok z góry, a uzyskać można ją, gdy ustawi się obiektyw aparatu ponad fotografowanym obiektem. Perspektywa ta powoduje, że fotografowany obiekt wydaje się mniejszy niż jest w rzeczywistości.
19. PERSPEKTYWA ŻABIA
Kolejny rodzaj perspektywy stosowanej w fotografii. Jest to perspektywa z widokiem od dołu, którą uzyskuje się, gdy obiektyw znajduje poniżej fotografowanego obiektu i jest lekko uniesiony w górę. Taka perspektywa powoduje, że na zdjęciu fotografowany obiekt wydaje się większy niż w rzeczywistości.
20. WINIETOWANIE
Jeśli interesuje nas fotografia, podstawowe pojęcia, jak właśnie „winietowanie” nie mogą być nam obce. Czym jest winieta w fotografii?
Winieta to lekko przyciemnione krawędzie kadru. Efekt ten może być postrzegany jako wada obrazu, ale bardzo często winietę stosuje się celowo już na etapie obróbki zdjęcia.
21. Kompresja bezstratna .jpg
Już sam termin kompresja i .jpg powinien budzić zaniepokojenie wśród fotografów. Zapisywanie zdjęć w formacie .jpg oznacza utratę jakości zdjęcia. Jednak są programy umożliwiające zapis w .jpg bez utraty jakości zdjęcia. Należy do nich JPEGmini. Przykładem bezstratnej kompresji jest format TIFF, dzięki algorytmowi kompresji danych jesteśmy w stanie odtworzyć dokładnie pierwotną informację zapisaną w pliku / zdjęciu.
22. Pokaz slajdów
Prezentacja zdjęć w formie multimedialnej, często z muzyką. W przeciwieństwie do fotokastu nie zawiera ujęć filmowych. Do jej wykonania wykorzystuje się programy takie jak Animoto czy Smart Slides.
23. Wyostrzanie zdjęć
Uzyskiwanie wrażenia fotografii o odpowiedniej ostrości, niweluje miękki, nieco malarski klimat zdjęcia. Za każdym razem to praca na zasadzie prób i błędów i oceniania efektów na bieżąco. Wyostrzając zdjęcia zwraca się uwagę na detale (krawędzie, drobne elementy), sprawdzając je w powiększeniu. Zbytnie wyostrzenie widać po zbyt szerokich obwódkach na krawędziach.
Podsumowanie: to najważniejsze spośród pojęć fotograficznych, które przyszły mi do głowy. Warto znać i to nawet wówczas, gdy dopiero zaczynamy swoją przygodę z fotografowaniem. Jeśli chcesz dodać jakiś termin do listy to proszę zostaw propozycję w komentarzu.