3 kroki do zrozumienia Ekspozycji (Infografika)

Kontrolowanie ekspozycji i właściwe dobieranie parametrów, które się na nią składają to podstawy fotografii.

Jak większość fotografów jestem wzrokowcem, więc postanowiłem przygotować infografikę pokazującą jak zmienia się efekt na zdjęciu w zależności od zmiany poszczególnych elementów ekspozycji takich jak czas, przysłona i czułość (ISO).

Oczywiście: wykonując zdjęcia cyfrowe, a szczególnie w formacie RAW można nawet po ich wykonaniu dokonać stosownej korekty ustawień, ale jednak z całkiem spalonego lub z mocno zaciemnionego zdjęcia nie zrobimy przecież perfekcyjnej fotografii.

Z tego właśnie względu warto już na etapie fotografowania zastosować odpowiednie ustawienia i dobrać parametry ekspozycji w optymalny sposób. 

Ekspozycja – co to takiego?

Czym jest ekspozycja? Najprościej można opisać ją jako właściwe połączenie trzech elementów: czasu naświetlania, wartości przysłony oraz czułości materiału światłoczułego.

Trzeci z wymienionych parametrów brzmi bardzo romantycznie, ale nie chodzi o żadne czułości, a o matrycę i wartość ISO jaką ustawiamy w aparacie.

W skrócie: ekspozycja to nic innego, jak ilość światła padającego na matrycę, jaka jest potrzebna do zrobienia prawidłowo naświetlonego zdjęcia. Operowanie tymi trzema parametrami (ISO, czas naświetlania i przysłona) stanowi serce tego, co nazywamy fotografią.

Nowoczesne aparaty fotograficzne mogą dobierać te parametry automatycznie, ale pewnie doskonale zdajesz sobie sprawę z tego, jak zawodna bywa taka automatyka i jakie psikusy może sprawiać.

Nie można zapomnieć także o tym, że dla wielu osób wykonywanie zdjęć w trybie manualnym i samodzielne operowanie parametrami to czysta przyjemność i kwestia profesjonalizmu. 

Czas otwarcia migawki / czas naświetlania

Czas naświetlania to parametr, który bardzo łatwo objaśnić – oznacza dokładnie ten czas, w którym światło dostaje się do matrycy. Im dłużej trwa, tym jaśniejsza i lepiej doświetlona będzie fotografia.

Przy okazji: tekstach branżowych ten parametr ten bywa określany również jako czas otwarcia migawki. 

Czas naświetlania najczęściej bywa wyrażony w ułamkach sekund – na przykład 1/2 s, 1/8 s, 1/125 s, 1/250 s i tak dalej.

Oczywiście czas naświetlania zdjęcia może wynosić także kilka lub nawet kilkadziesiąt sekund, a w trybie „bulb” możliwe jest zastosowanie czasu naświetlania powyżej 30 sekund, ale wiąże się to oczywiście z koniecznością ustabilizowania aparatu i uwzględnienia faktu, że wszelkie zmiany, jakie w czasie naświetlania zajdą w obrębie kadru (na przykład ruch osoby pozującej, przemieszczające się pojazdy), będą miały swoją konsekwencję na zdjęciu.

Najczęściej powstają więc malownicze smugi ruchu i światła, które dodają zdjęciom dynamiki i malowniczości. 

Prosty przykład: zdjęcie tancerza przy krótkim czasie naświetlania najpewniej będzie „nieruchome”, jego poza zostanie zamrożona w czasie.

Ten sam tancerz przy długim czasie naświetlania zostanie uchwycony w ruchu – jego gesty zostaną utrwalone w formie malowniczych smug. Oczywiście to, czy efekt będzie malowniczy czy kiepski zależy też od dobrania pozostałych parametrów zdjęcia. 

Długi czas naświetlania daje więc szansę na wykonanie dobrze doświetlonych zdjęć, a także uzyskanie malowniczych efektów ruchomych elementów w kadrze, ale kluczową kwestią pozostaje konieczność ustabilizowania aparatu (na przykład stosując statyw) albo korzystanie z urządzenia posiadającego wbudowaną stabilizację obrazu. 

Zamrożenie ruchu na zdjęciach z długim czasem naświetlania to kwestia użycia lampy błyskowej, ale to już temat na osobny wpis na blogu.

Przysłona a czas naświetlania

To kolejny z parametrów aparatu, który wpływa na ekspozycję. Przysłona to nic innego, jak element o zmiennej średnicy, który przysłania część światła wpadającą do obiektywu. Im bardziej przymknięta przysłona, tym mniej światła dostaje się na matrycę.

Mogłoby się wydawać, że wystarczy więc otworzyć mocniej przysłonę, by uzyskać jasne i znakomite zdjęcie. Nie jest to jednak tak proste – im bardziej otwarta przysłona, tym niższa głębia ostrości. Przymknięcie przysłony redukuje także różnego rodzaju aberracje chromatyczne i efekt niezamierzonego winietowania. Kluczem do sukcesu jest więc dopasowanie zarówno optymalnej przysłony, jak i pozostałych parametrów. 

Wartość przysłony jest określana parametrem f – na przykład f/5.6. Im niższa wartość liczbowa na przykład f/1.4, tym więcej światła zostanie wpuszczone na matrycę. 

Czułość ISO – krótszy i dłuższy czas

ISO w aparacie to inaczej czułość matrycy i jej sposób reagowania na światło. O co chodzi? Im wyższa czułość matrycy, tym większa jest jej zdolność do rejestrowania światła, co oznacza, że podbijając ISO można wykonać jaśniejsze zdjęcia nocne, ale najczęściej wiąże się to z utratą ich jakości – większym szumem i aberracjami, ale też z utratą kontrastu i detali. 

Czułość matrycy jest wyrażana w skali ISO – na przykład ISO 50, 100, 200, 400 i tak dalej. Stosowanie niższych parametrów ISO nie wpływa znacząco na jakość zdjęć. Warto zdawać sobie sprawę z faktu, że czułości ISO powyżej 6400 są raczej niezbyt często stosowane, dlatego nie do końca warto kierować się tym parametrem przy zakupie aparatu (niektóre modele oferują możliwość korekty ISO nawet do 25.600).

Trójkąt ekspozycji

Mam nadzieję, że wiesz już, które parametry aparatu składają się na ekspozycję. Pora na wyjaśnienie i podsumowanie, czym właściwie jest trójkąt ekspozycji. 

• • Trójkąt ekspozycji składa się z trzech boków/parametrów: ISO, głębia ostrości, czas naświetlania.

• • Ostateczna ekspozycja zależy od każdego z wymienionych parametrów.

• • Możesz uzyskać tak samo dobrze doświetlone zdjęcie stosując różnorodne modyfikacje tych trzech parametrów (na przykład stosując krótszy czas naświetlania, niższą przysłonę i niskie ISO, jak również stosując dłuższy czas naświetlania przy wyższej przysłonie i odrobinę podbite ISO). Nie oznacza to oczywiście, że ujęcia będą identyczne – przywołam ponownie przykład z czasem naświetlania. Modyfikując ten parametr i kompensując pozostałe dwa, by uzyskać identyczną ekspozycję, co przy innym czasie naświetlania, należy liczyć się z tym, że w kadrze pojawią się smugi (jeśli czas naświetlania wydłużono) albo wręcz przeciwnie – efekty zatrzymanego i widocznego ruchu znikną (jeśli czas naświetlania skrócono). 
  • Modyfikując którykolwiek z parametrów trójkąta ekspozycji (na przykład otwierając silniej przysłonę) powinno się skompensować to pozostałymi parametrami. 

Trójkąt ekspozycji to kluczowe parametry wpływające na zdjęcie. Znając je i umiejąc nimi operować, można świadomie uzyskiwać określone efekty na zdjęciach. Liczy się bowiem zarówno poprawna ekspozycja, jak i to, w jaki sposób ją uzyskano. 

Przykład: wykonując zdjęcie portretowe, chcesz by było dobrze doświetlone. Poprawną ekspozycję możesz uzyskać stosując na przykład przysłonę f/8. Z uwagi na warunki oświetleniowe konieczne byłoby również podbicie ISO, co może oznaczać gorszą jakość ujęcia. Trudno też o malowniczy efekt bokeh przy tych parametrach. Możesz więc zastosować przysłonę o niskiej wartości, a także niskie ISO. Efektem będzie równie dobra ekspozycja, ale bez szumów od wysokiego ISO i z pięknym rozmyciem tła. 

Podsumowanie:

Na koniec zachęcam Cię do pracy z aparatem i próbowania różnorodnych ustawień. Każde urządzenie jest nieco inne, musisz samodzielne wyczuć, jakie jest maksymalne ISO, które pozwala na wykonywanie sensownych ujęć i na ile dobrze działa stabilizacja obrazu przy długim czasie naświetlania – a gdy jej brak, to na ile długo jesteś w stanie wytrzymać, by nie poruszyć urządzeniem.

Oczywiście statyw zawsze pomoże, ale przecież nie za każdym razem będziesz go mieć pod ręką, a nie każda sytuacja pozwala na umieszczenie aparatu na jakimś elemencie otoczenia (na przykład na murku) dla jego ustabilizowania.