Kontrolowanie ekspozycji i właściwe dobieranie parametrów, które się na nią składają to podstawy fotografii.
Jak większość fotografów jestem wzrokowcem, więc postanowiłem przygotować infografikę pokazującą jak zmienia się efekt na zdjęciu w zależności od zmiany poszczególnych elementów ekspozycji takich jak czas, przysłona i czułość (ISO).
Oczywiście: wykonując zdjęcia cyfrowe, a szczególnie w formacie RAW można nawet po ich wykonaniu dokonać stosownej korekty ustawień, ale jednak z całkiem spalonego lub z mocno zaciemnionego zdjęcia nie zrobimy przecież perfekcyjnej fotografii.
Z tego właśnie względu warto już na etapie fotografowania zastosować odpowiednie ustawienia i dobrać parametry ekspozycji w optymalny sposób.
Ekspozycja – co to takiego?
Czym jest ekspozycja? Najprościej można opisać ją jako właściwe połączenie trzech elementów: czasu naświetlania, wartości przysłony oraz czułości materiału światłoczułego.
Trzeci z wymienionych parametrów brzmi bardzo romantycznie, ale nie chodzi o żadne czułości, a o matrycę i wartość ISO jaką ustawiamy w aparacie.
W skrócie: ekspozycja to nic innego, jak ilość światła padającego na matrycę, jaka jest potrzebna do zrobienia prawidłowo naświetlonego zdjęcia. Operowanie tymi trzema parametrami (ISO, czas naświetlania i przysłona) stanowi serce tego, co nazywamy fotografią.
Nowoczesne aparaty fotograficzne mogą dobierać te parametry automatycznie, ale pewnie doskonale zdajesz sobie sprawę z tego, jak zawodna bywa taka automatyka i jakie psikusy może sprawiać.
Nie można zapomnieć także o tym, że dla wielu osób wykonywanie zdjęć w trybie manualnym i samodzielne operowanie parametrami to czysta przyjemność i kwestia profesjonalizmu.
Czas otwarcia migawki / czas naświetlania
Czas naświetlania to parametr, który bardzo łatwo objaśnić – oznacza dokładnie ten czas, w którym światło dostaje się do matrycy. Im dłużej trwa, tym jaśniejsza i lepiej doświetlona będzie fotografia.
Przy okazji: tekstach branżowych ten parametr ten bywa określany również jako czas otwarcia migawki.
Czas naświetlania najczęściej bywa wyrażony w ułamkach sekund – na przykład 1/2 s, 1/8 s, 1/125 s, 1/250 s i tak dalej.
Oczywiście czas naświetlania zdjęcia może wynosić także kilka lub nawet kilkadziesiąt sekund, a w trybie „bulb” możliwe jest zastosowanie czasu naświetlania powyżej 30 sekund, ale wiąże się to oczywiście z koniecznością ustabilizowania aparatu i uwzględnienia faktu, że wszelkie zmiany, jakie w czasie naświetlania zajdą w obrębie kadru (na przykład ruch osoby pozującej, przemieszczające się pojazdy), będą miały swoją konsekwencję na zdjęciu.
Najczęściej powstają więc malownicze smugi ruchu i światła, które dodają zdjęciom dynamiki i malowniczości.
Prosty przykład: zdjęcie tancerza przy krótkim czasie naświetlania najpewniej będzie „nieruchome”, jego poza zostanie zamrożona w czasie.
Ten sam tancerz przy długim czasie naświetlania zostanie uchwycony w ruchu – jego gesty zostaną utrwalone w formie malowniczych smug. Oczywiście to, czy efekt będzie malowniczy czy kiepski zależy też od dobrania pozostałych parametrów zdjęcia.
Długi czas naświetlania daje więc szansę na wykonanie dobrze doświetlonych zdjęć, a także uzyskanie malowniczych efektów ruchomych elementów w kadrze, ale kluczową kwestią pozostaje konieczność ustabilizowania aparatu (na przykład stosując statyw) albo korzystanie z urządzenia posiadającego wbudowaną stabilizację obrazu.
Zamrożenie ruchu na zdjęciach z długim czasem naświetlania to kwestia użycia lampy błyskowej, ale to już temat na osobny wpis na blogu.
Przysłona a czas naświetlania
To kolejny z parametrów aparatu, który wpływa na ekspozycję. Przysłona to nic innego, jak element o zmiennej średnicy, który przysłania część światła wpadającą do obiektywu. Im bardziej przymknięta przysłona, tym mniej światła dostaje się na matrycę.
Mogłoby się wydawać, że wystarczy więc otworzyć mocniej przysłonę, by uzyskać jasne i znakomite zdjęcie. Nie jest to jednak tak proste – im bardziej otwarta przysłona, tym niższa głębia ostrości. Przymknięcie przysłony redukuje także różnego rodzaju aberracje chromatyczne i efekt niezamierzonego winietowania. Kluczem do sukcesu jest więc dopasowanie zarówno optymalnej przysłony, jak i pozostałych parametrów.
Wartość przysłony jest określana parametrem f – na przykład f/5.6. Im niższa wartość liczbowa na przykład f/1.4, tym więcej światła zostanie wpuszczone na matrycę.
Czułość ISO – krótszy i dłuższy czas
ISO w aparacie to inaczej czułość matrycy i jej sposób reagowania na światło. O co chodzi? Im wyższa czułość matrycy, tym większa jest jej zdolność do rejestrowania światła, co oznacza, że podbijając ISO można wykonać jaśniejsze zdjęcia nocne, ale najczęściej wiąże się to z utratą ich jakości – większym szumem i aberracjami, ale też z utratą kontrastu i detali.
Czułość matrycy jest wyrażana w skali ISO – na przykład ISO 50, 100, 200, 400 i tak dalej. Stosowanie niższych parametrów ISO nie wpływa znacząco na jakość zdjęć. Warto zdawać sobie sprawę z faktu, że czułości ISO powyżej 6400 są raczej niezbyt często stosowane, dlatego nie do końca warto kierować się tym parametrem przy zakupie aparatu (niektóre modele oferują możliwość korekty ISO nawet do 25.600).
Trójkąt ekspozycji
Mam nadzieję, że wiesz już, które parametry aparatu składają się na ekspozycję. Pora na wyjaśnienie i podsumowanie, czym właściwie jest trójkąt ekspozycji.
- Trójkąt ekspozycji składa się z trzech boków/parametrów: ISO, głębia ostrości, czas naświetlania.
- Ostateczna ekspozycja zależy od każdego z wymienionych parametrów.
- Możesz uzyskać tak samo dobrze doświetlone zdjęcie stosując różnorodne modyfikacje tych trzech parametrów (na przykład stosując krótszy czas naświetlania, niższą przysłonę i niskie ISO, jak również stosując dłuższy czas naświetlania przy wyższej przysłonie i odrobinę podbite ISO). Nie oznacza to oczywiście, że ujęcia będą identyczne – przywołam ponownie przykład z czasem naświetlania. Modyfikując ten parametr i kompensując pozostałe dwa, by uzyskać identyczną ekspozycję, co przy innym czasie naświetlania, należy liczyć się z tym, że w kadrze pojawią się smugi (jeśli czas naświetlania wydłużono) albo wręcz przeciwnie – efekty zatrzymanego i widocznego ruchu znikną (jeśli czas naświetlania skrócono).
- Modyfikując którykolwiek z parametrów trójkąta ekspozycji (na przykład otwierając silniej przysłonę) powinno się skompensować to pozostałymi parametrami.
Trójkąt ekspozycji to kluczowe parametry wpływające na zdjęcie. Znając je i umiejąc nimi operować, można świadomie uzyskiwać określone efekty na zdjęciach. Liczy się bowiem zarówno poprawna ekspozycja, jak i to, w jaki sposób ją uzyskano.
Przykład: wykonując zdjęcie portretowe, chcesz by było dobrze doświetlone. Poprawną ekspozycję możesz uzyskać stosując na przykład przysłonę f/8. Z uwagi na warunki oświetleniowe konieczne byłoby również podbicie ISO, co może oznaczać gorszą jakość ujęcia. Trudno też o malowniczy efekt bokeh przy tych parametrach. Możesz więc zastosować przysłonę o niskiej wartości, a także niskie ISO. Efektem będzie równie dobra ekspozycja, ale bez szumów od wysokiego ISO i z pięknym rozmyciem tła.
Jak ustawić ekspozycję
Ustawienie ekspozycji polega na dobraniu odpowiedniej kombinacji trzech parametrów: czasu naświetlania, wartości przysłony i czułości ISO, aby uzyskać właściwe oświetlenie na zdjęciu. Proces ten można podzielić na kilka kroków:
Zidentyfikowanie warunków oświetleniowych
Przeanalizuj, czy robisz zdjęcia w pełnym słońcu, w cieniu, czy w ciemnym pomieszczeniu. Warunki te wpłyną na wybór parametrów ekspozycji.Ustawienie trybu aparatu
Możesz wybrać tryb automatyczny, półautomatyczny (priorytet przysłony lub czasu) lub manualny, w zależności od poziomu zaawansowania i efektu, jaki chcesz uzyskać.Dostosowanie parametrów
- Dla zdjęć w ruchu wybierz krótszy czas naświetlania.
- Dla zdjęć z głęboką ostrością przymknij przysłonę.
- W słabych warunkach oświetleniowych podnieś wartość ISO, ale pamiętaj, że wyższe ISO może generować szumy.
Sprawdzenie histogramu
Histogram w aparacie pokazuje rozkład jasności na zdjęciu. Optymalnie powinien być równomiernie rozłożony, unikając zarówno przepaleń (zbyt jasnych miejsc), jak i niedoświetleń.
Przysłona a czas naświetlania – tabela zależności
Dla lepszego zrozumienia, oto tabela pomagająca dobrać odpowiednie wartości przysłony i czasu naświetlania:
| Przysłona (f/) | Czas naświetlania (s) | Efekt na zdjęciu |
|---|---|---|
| f/1.4 – f/2.8 | 1/1000 – 1/500 | Bardzo rozmyte tło, duża ilość światła, krótkie czasy migawki |
| f/4 – f/5.6 | 1/500 – 1/125 | Naturalna głębia ostrości, dobre do portretów i reportażu |
| f/8 – f/11 | 1/125 – 1/30 | Duża ostrość w całym kadrze, popularne w fotografii krajobrazowej |
| f/16 – f/22 | 1/30 – 1 sekunda | Maksymalna głębia ostrości, konieczność użycia statywu |
Wskazówka: Jeśli fotografujesz w słabym świetle i nie chcesz zwiększać ISO, wydłuż czas naświetlania lub otwórz przysłonę, by wpuścić więcej światła.
Balans światła w fotografii
Balans światła odnosi się do harmonijnego rozłożenia jasnych i ciemnych obszarów w kadrze oraz odpowiedniego dostosowania kolorów do źródła światła. Aby osiągnąć dobry balans światła:
Wybierz odpowiednią godzinę do zdjęć
Fotografowanie podczas złotej godziny (zaraz po wschodzie lub przed zachodem słońca) daje miękkie, ciepłe światło.Zastosuj dodatkowe źródła światła
W trudnych warunkach możesz użyć lampy błyskowej, blendy, czy lamp LED, aby wypełnić cienie lub zredukować nadmierne kontrasty.Dostosuj balans bieli
Ustawienie balansu bieli w aparacie do odpowiedniego źródła światła (światło dzienne, żarowe, fluorescencyjne) pomoże uniknąć niechcianych zafarbów kolorystycznych.Kontroluj kontrast
Użycie filtrów lub odpowiedniego oświetlenia może pomóc zredukować kontrast w trudnych warunkach, takich jak ostre słońce.
Automatyczne ustawienia aparatu
Nowoczesne aparaty oferują różne tryby automatyczne, które pomagają początkującym fotografom. Najważniejsze z nich to:
Tryb automatyczny (Auto)
Aparat samodzielnie dobiera czas naświetlania, przysłonę, ISO, a nawet balans bieli. Jest to dobry wybór dla osób zaczynających przygodę z fotografią, ale ogranicza kreatywną kontrolę.Tryby sceniczne
Dedykowane ustawienia dla specyficznych scen, takich jak portret, krajobraz, czy zdjęcia nocne. Aparat optymalizuje parametry na podstawie wybranego trybu.Priorytet przysłony (A/Av)
Fotograf ustawia wartość przysłony, a aparat automatycznie dobiera czas naświetlania i ISO. Idealny do kontroli głębi ostrości.Priorytet czasu naświetlania (S/Tv)
Fotograf wybiera czas naświetlania, a aparat dostosowuje przysłonę i ISO. Przydatny w fotografii ruchu.Tryb półautomatyczny z kompensacją ekspozycji
Pozwala ręcznie skorygować ekspozycję (+/-), aby zdjęcie było jaśniejsze lub ciemniejsze.
Tryb manualny w aparacie
Tryb manualny (M) daje pełną kontrolę nad wszystkimi ustawieniami aparatu, co pozwala na precyzyjne dostosowanie ekspozycji do własnych potrzeb. Jak korzystać z tego trybu:
Ustaw czas naświetlania
Krótszy czas (np. 1/1000 s) zamrozi ruch, dłuższy (np. 1 s) pozwoli uchwycić smugi światła.Dostosuj przysłonę
Wybierz wartość przysłony w zależności od potrzebnej głębi ostrości i ilości światła.Skoryguj ISO
Zacznij od najniższej możliwej wartości ISO i zwiększaj ją tylko wtedy, gdy jest to konieczne.Sprawdź ekspozycję na podstawie wskaźnika światłomierza
Upewnij się, że światłomierz w aparacie wskazuje wartość zbliżoną do 0, co oznacza zrównoważoną ekspozycję.Testuj i koryguj
Po wykonaniu próbnego zdjęcia sprawdź jego histogram i wizualny efekt, a następnie dostosuj ustawienia, jeśli jest to konieczne.
Jak poprawić ekspozycję zdjęć
Poprawa ekspozycji zdjęcia może nastąpić zarówno na etapie fotografowania, jak i w postprodukcji:
Podczas robienia zdjęcia
- Używaj kompensacji ekspozycji w trybach półautomatycznych.
- Zmień punkt pomiaru światła w aparacie (np. na punktowy, centralny lub matrycowy).
- Skorzystaj z funkcji bracketingu, aby wykonać serię zdjęć z różnymi ustawieniami ekspozycji.
W postprodukcji
- Użyj programów takich jak Adobe Lightroom czy Photoshop do poprawy jasności, kontrastu i cieni.
- Dopasuj krzywe tonalne, aby rozjaśnić ciemne partie lub przyciemnić jasne obszary.
- Skoryguj balans bieli, jeśli kolory są nieprawidłowe.
Korzystanie z dodatkowego sprzętu
- W trudnych warunkach oświetleniowych używaj blend, filtrów ND lub lamp błyskowych, aby poprawić jakość światła.
Podsumowanie:
Na koniec zachęcam Cię do pracy z aparatem i próbowania różnorodnych ustawień. Każde urządzenie jest nieco inne, musisz samodzielne wyczuć, jakie jest maksymalne ISO, które pozwala na wykonywanie sensownych ujęć i na ile dobrze działa stabilizacja obrazu przy długim czasie naświetlania – a gdy jej brak, to na ile długo jesteś w stanie wytrzymać, by nie poruszyć urządzeniem.
Oczywiście statyw zawsze pomoże, ale przecież nie za każdym razem będziesz go mieć pod ręką, a nie każda sytuacja pozwala na umieszczenie aparatu na jakimś elemencie otoczenia (na przykład na murku) dla jego ustabilizowania.
Co oznacza czas naświetlania w aparacie?
Czas naświetlania to czas, przez który matryca aparatu jest wystawiona na światło. Krótszy czas (np. 1/1000 s) zamraża ruch, dłuższy (np. 1 s) tworzy efekt rozmycia.
Jak dobrać czas naświetlania do przysłony?
Dobierz czas naświetlania tak, by zrównoważyć ilość światła wpadającego przez przysłonę:
Szeroka przysłona (np. f/1.8) → Krótszy czas (np. 1/1000 s)
Średnia przysłona (np. f/5.6) → Średni czas (np. 1/250 s)
Wąska przysłona (np. f/16) → Dłuższy czas (np. 1/30 s lub więcej)
Co to jest przysłona w aparacie?
Przysłona to regulowany otwór w obiektywie, który kontroluje ilość światła wpadającego do aparatu. Oznaczana jako f/ (np. f/1.8, f/8).
Mała liczba f/ (np. f/1.4) → Więcej światła, mniejsza głębia ostrości (rozmyte tło).
Duża liczba f/ (np. f/16) → Mniej światła, większa głębia ostrości (ostry cały kadr).
